Türk Spor Yönetiminde Finansal Kaynak Sağlama Çabalarının Değerlendiri

[binali]

Reklam Alanı

cellSpacing=5 >


=Normal height=30 vAlign=center width="72%">
Türk Spor Yönetiminde Finansal Kaynak Sağlama Çabalarının Değerlendirilmesi.

[b]
Modern, elit, sağlıklı ve sosyal bir topluluk içerisinde yaşama isteği tüm fertlerin arzu ettiği bir yaşama biçimi olduğu gibi devletler için de oldukça önemlidir. Bu anlamda, spor kurum ve fonksiyonlarının çağdaş yönetim ilkelerine uygun, etkin ve herkes tarafından kabul edilen bir anlayışla işletilmesi, sportif eğilim ve beklentilerin karşılanarak sporun toplumun tüm kesimlerince yapılır olması, devletin asıl amacı olan vatandaşların refah seviyelerinin yükselmesine de yardımcı olacaktır.
Bunun için devlet, spor faaliyetlerini yürütmek, geliştirmek ve yurt sathına yaymak görevini merkezi idareye bağlı GSGM vasıtasıyla bizzat üstlenmiştir. Ancak devlet, anayasa hükümleri ile üzerine aldığı bu görevi, başta finansal kaynak problemi olmak üzere çeşitli nedenlerle istenilen düzeyde yerine getirememektedir.
Bu çalışma ile Türk spor yönetiminde devletin finansal kaynak sağlama çabaları tarihi süreç içinde, anayasa, kanun, tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde incelenerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.
TÜRKİYE İDMAN CEMİYETLERİ İTTİFAKI(TİCİ) DÖNEMİ
Türkiye’de sporun sevk ve idaresi, 1922 yılında 16 spor kulübünün birleşerek oluşturdukları bağımsız, özerk ve yerinden yönetim anlayışına sahip Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı (TİCİ) ile başlar (1). 1924 Anayasası’nda sporun yönetimine dair herhangi bir hüküm bulunmamasına rağmen 1922-36 yılları arası devlet, sporu TİCİ vasıtasıyla sevk ve idare etmeye çalışmış, bu amaçla kamu yararı gözeten dernek statüsü edindiğini ve ülkeyi yurt dışında temsil etmeye yetkili tek spor örgütü olduğunu kabul ederek mali yardım yapmayı öngörmüştür (2).
Tablo 1: Devlet Bütçesinden Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’na Ayrılan Ödenekler
border=1


=Normal =white width=44>
Yıllar
=Normal =white width=60>
Miktar
=Normal =white width=139>
Devlet Bütçesi İçerisindeki Payı (%)
=Normal =white width=44>
Yıllar
=Normal =white width=53>
Miktar
=Normal =white width=122>
Devlet Bütçesi İçerisindeki Payı (%)

=Normal =white width=44>
1924
=Normal =white width=60>
>-----
=Normal =white width=139>
0.06
=Normal =white width=44>
1930
=Normal =white width=53>
10.000
=Normal =white width=122>
0.04

=Normal =white width=44>
1925
=Normal =white width=199
Tahsisat Verilmemiştir
=Normal =white width=44>
1931
=Normal =white width=53>
40.000
=Normal =white width=122>
0.02

=Normal =white width=44>
1926
=Normal =white width=60>
40.000
=Normal =white width=139>
0.02
=Normal =white width=44>
1932
=Normal =white width=53>
50.000
=Normal =white width=122>
0.03

=Normal =white width=44>
1927
=Normal =white width=60>
33.000
=Normal =white width=139>
0.02
=Normal =white width=44>
1933
=Normal =white width=53>
70.000
=Normal =white width=122>
0.04

=Normal =white width=44>
1928
=Normal =white width=60>
30.000
=Normal =white width=139>
0.01
=Normal =white width=44>
1934
=Normal =white width=53>
80.000
=Normal =white width=122>
0.04

=Normal =white width=44>
1929
=Normal =white width=199
Tahsisat Verilmemiştir
=Normal =white width=44>
1935
=Normal =white width=53>
203.000
=Normal =white width=122>
0.10
Tablo, GSGM Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Daire Başkanlığı verileri incelenerek hazırlanmıştır.
Tablodan anlaşılacağı gibi 1925 ve 1929 yıllarında devlet bütçesinden TİCİ’ye herhangi bir pay ayrılmamıştır. 1935 yılına kadar ayrılan miktarlar ise devlet bütçesine göre oldukça düşük oranlardadır.
Aslında devlet, spor kulüplerinin kendi üst kuruluşlarına federatif yetkiler devretmiş, bağımsız ve özerk yapıdaki TİCİ ile mahalli imkan ve kaynakların özel teşebbüsler vasıtasıyla spor alanında kullanılmasını amaçlamıştır. Ancak, savaştan yeni çıkmış Türkiye’nin o günkü imkan ve şartları, 1929 yılında tüm dünyayı saran ekonomik kriz ve TİCİ’nin finansal kaynaklar açısından merkezi idareye bağlı olması üstlendiği misyonu devam ettirmesini engellemiştir.
Bu dönemde, 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı “Belediyeler Kanunu” ile belediyelere çeşitli saha ve tesislerin yapılarak işletilmesi görevlerinin verilmesi dikkat çekicidir.
Yine bu dönemde, beşer yıllık programlar çerçevesinde, nüfus yoğunluğuna göre spor tesisleri yapılması gereken köy ve şehir planlarının yaptırılması ve bu tesislerin devamlılığı için mahalli idarelerden kaynak temin edilmesi yönünde bugün dahi geçerli politikalar ortaya konulmuş olması oldukça önemlidir.
TÜRK SPOR KURUMU(TSK) DÖNEMİ
1936-38 yılları arası Türk sporu, bir miktar merkeziyetçi anlayışın hakim olduğu, geçiş dönemi olarak kabul edilebilecek Türk Spor Kurumu(TSK) tarafından sevk ve idare edilmiştir (3).
TİCİ döneminden farklı olarak, bütçesinde devletten yardım öngörmüş (M.17) olması ve bu yardımı gelirleri arasında sayması sporun bir devlet işi olarak kabul edilmesi anlamındadır.
Tablo 2: Devlet Bütçesinden Türk Spor Kurumu’na Ayrılan Ödenekler
border=1


=Normal =white width=85>
Yıllar
=Normal =white width=104>
Miktar
=Normal =white width=271>
Devlet Bütçesi İçerisindeki Payı (%)

=Normal =white width=85>
1936
=Normal =white width=104>
239.000
=Normal =white width=271>
0.11

=Normal =white width=85>
1937
=Normal =white width=104>
239.000
=Normal =white width=271>
0.10

=Normal =white width=85>
1938
=Normal =white width=104>
239.000
=Normal =white width=271>
0.10
Tablo, GSGM Araştırma Planlama ve Koordinasyon Daire Başkanlığı verilerinden hazırlanmıştır.
Devlet bu dönemde, TSK’ya bütçesinden belirli oranlarda kaynak ayırmakla yetinmiş, bunun dışındafinansal kaynak oluşturacak başka bir düzenleme getirilmemiştir.
Spor ve siyasetin iç içe girdiği bu dönemde, eğitim ve sağlık gibi sporunda bir devlet işi olarak ele alınması, hatta devlet mekanizması içinde yer verilmesi fikri (4) Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü’ nün (BTGM) kuruluşunu hazırlamıştır.
BEDEN TERBİYESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ(BTGM) DÖNEMİ
Sporu devlete yönettirmekten başka bir yolun olmadığı düşüncesi ile doğrudan hükümete bağlı bir spor teşkilatı kurmak amacıyla, 3530 sayılı Beden Terbiyesi Kanunu(BTK) çıkarılarak kamu otoritesinden sorumlu, tüzel kişiliğe haiz, katma bütçeli Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü(BTGM) teşkilatı kurulmuştur. Merkeziyetçi idare anlayışının hakim olduğu bu teşkilat Türk sporunu 1986 yılına kadar sevk ve idare etmiştir.
Tablo 3: Devlet Bütçesinden BTGM’ye Ayrılan Ödenekler (1939-1970)(TL)
border=1


=Normal =white width=44>
>
Yıllar
=Normal =white width=68>

Miktar
=Normal =white width=118>
Devlet Bütçesi İçerisindeki Oranı
(%)
=Normal =white width=45>

Yıllar
=Normal =white width=71>

Miktar
=Normal =white width=116>
Devlet Bütçesi İçerisindeki Oranı
(%)

=Normal =white width=44>
1939
=Normal =white width=68>
685.600
=Normal =white width=118>
0.24
=Normal =white width=45>
1955
=Normal =white width=71>
1.122.001
=Normal =white width=116>
0.03

=Normal =white width=44>
1940
=Normal =white width=68>
786.800
=Normal =white width=118>
0.21
=Normal =white width=45>
1956
=Normal =white width=71>
1.929.161
=Normal =white width=116>
0.04

=Normal =white width=44>
1941
=Normal =white width=68>
765.501
=Normal =white width=118>
0.18
=Normal =white width=45>
1957
=Normal =white width=71>
1.668.155
=Normal =white width=116>
0.04

=Normal =white width=44>
1942
=Normal =white width=68>
825.405
=Normal =white width=118>
0.12
=Normal =white width=45>
1958
=Normal =white width=71>
1.724.408
=Normal =white width=116>
0.03

=Normal =white width=44>
1943
=Normal =white width=68>
925.425
=Normal =white width=118>
0.15
=Normal =white width=45>
1959
=Normal =white width=71>
2.421.726
=Normal =white width=116>
0.04

=Normal =white width=44>
1944
=Normal =white width=68>
958.937
=Normal =white width=118>
0.08
=Normal =white width=45>
1960
=Normal =white width=71>
5.223.281
=Normal =white width=116>
0.26

=Normal =white width=44>
1945
=Normal =white width=68>
663.804
=Normal =white width=118>
0.07
=Normal =white width=45>
1961
=Normal =white width=71>
5.254.051
=Normal =white width=116>
0.42

=Normal =white width=44>
1946
=Normal =white width=68>
1.137.963
=Normal =white width=118>
0.08
=Normal =white width=45>
1962
=Normal =white width=71>
6.445.336
=Normal =white width=116>
0.50

=Normal =white width=44>
1947
=Normal =white width=68>
922.000
=Normal =white width=118>
0.06
=Normal =white width=45>
1963
=Normal =white width=71>
5.713.745
=Normal =white width=116>
0.69

=Normal =white width=44>
1948
=Normal =white width=68>
995.000
=Normal =white width=118>
0.07
=Normal =white width=45>
1964
=Normal =white width=71>
5.520.679
=Normal =white width=116>
0.40

=Normal =white width=44>
1949
=Normal =white width=68>
1.013.004
=Normal =white width=118>
0.06
=Normal =white width=45>
1965
=Normal =white width=71>
4.691.657
=Normal =white width=116>
0.37

=Normal =white width=44>
1950
=Normal =white width=68>
994.002
=Normal =white width=118>
0.06
=Normal =white width=45>
1966
=Normal =white width=71>
14.425.804
=Normal =white width=116>
0.52

=Normal =white width=44>
1951
=Normal =white width=68>
859.769
=Normal =white width=118>
0.05
=Normal =white width=45>
1967
=Normal =white width=71>
17.653.361
=Normal =white width=116>
0.66

=Normal =white width=44>
1952
=Normal =white width=68>
941.679
=Normal =white width=118>
0.05
=Normal =white width=45>
1968
=Normal =white width=71>
119.451.371
=Normal =white width=116>
0.61

=Normal =white width=44>
1953
=Normal =white width=68>
1.019.845
=Normal =white width=118>
0.04
=Normal =white width=45>
1969
=Normal =white width=71>
84.647.223
=Normal =white width=116>
0.40

=Normal =white width=44>
1954
=Normal =white width=68>
1.132.000
=Normal =white width=118>
0.03
=Normal =white width=45>
1970
=Normal =white width=71>
88.740.836
=Normal =white width=116>
0.34
Tablo, DİE İstatistik Yıllıkları ve GSGM Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Daire Başkanlığı verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Tabloda görüldüğü gibi devlet bütçesinden spora ayrılanfinansal kaynakların seyri açısından iki önemli tarih olan 1939 ve 1960 yılları göze çarpmaktadır. Devletin spor yönetimini özel örgütlere bıraktığı 1939 yılı öncesi dönemde ödenekler, bütçe bütününün binde birini geçmezken, 3530 sayılı yasanın çıkışını izleyen BTGM bütçesiyle ilk kez binde ikiyi geçtiğini görüyoruz.
1938 yılında devlet bütçesinden spora ayrılan ödenek % 0.10 oranında iken 1939 yılında bu oran % 0.24’e çıkmış, sonraki yıllarda isesürekli olarak düşmüştür. Ancak, 1960 yılından itibaren büyük bir artış görülmüştür. Bunun sebebi ise 1959 tarih ve 7258 sayılı futbol müsabakalarında Müşterek Bahisler Tertibi Hakkındaki Kanun, yani ilk kez gerçekleşen “spor-toto” gelirleridir.
BTGM Döneminde, BTK (M.19b ve c) gereği mahalli idarelerden, bölgenin spor saha ve tesislerinin inşası ve sportif faaliyetlerde kullanılmak üzere bütçelerinden bir sene önceki toplam gelirlerinin %2’si ile o dönemde geliri ellibin liradan fazla olan belediyelerin bir sene önceki toplam gelirlerinin %4’ünüBTGM payı olarak ayırmaları, aynı zamanda bu yolla elde edilecek gelirlerin %80’inin yine o bölgenin spor saha ve tesislerinin yapımında kullanılması hükmü konulmuştur. Böylece muazzam kaynak oluşturulmuş ancak, bu hüküm 1965 yılında 655 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılarak Türk sporu önemli bir kaynaktan yoksun bırakılmıştır. Bunun sonucunda, spora ayrılan finansal kaynaklar azalarak bütün bölgeler itibariyle o dönemde 45 Milyon TL(5) civarında yıllık gelir kaybı meydana gelmiştir. Hazine yardımının arttırılmasına rağmen kayıplar yedi yıl boyunca karşılanamamıştır.
Yine BTK ile memur ve işçi sayısı 500’den fazla olan kurum ve kuruluşlara spor faaliyetlerinin gerektirdiği tesisleri yapma zorunluluğu getirilerek (M.21), devletin spor tesisi yapma politikası kamu ve özel sektör kuruluşları olarak belirlenmiştir. Ancak bu kanun, hem kamu hem de özel sektör kuruluşları tarafından uygulanmamıştır. Böylece, tesisleşmeyi sağlayacak kendi kanununu başta devletin kendisi uygulamayarak büyük bir kaynağı göz ardı etmiş ve Türk sporunun gelişip yaygınlaşmasına sekte vurmuştur.
Buna göre, BTGM kanunu döneminde, devletin bir yandan spora devlet bütçesi dışında kaynak oluşturma çabası içerisinde olduğu gözlenirken, diğer taraftan da başka gelir kaynaklarını kestiği görülmektedir.
GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI (GSB) DÖNEMİ
Bu dönemde devlet bütçesinden ayrılan paylar yatırım politikası nedeniyle kamulaştırma ödenekleri için kullanılmıştır. 1965 yılında transfer harcamalarının % 89.9’u kamulaştırmaya ayrılırken 1974 yılında bu oran % 7.3’e (6) inmiştir. 1968 yılından itibaren yatırımların Bayındırlık Bakanlığı ve Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü’nce ortaklaşa yapım kararı ve bundan kaynaklanan bürokratik engeller ile geciken projeler, tahsisatsızlık ve birbiri ardına yapılan tasfiyeler tesisleşmede de engelleyici olmuştur (7).
Tablo 4: Gençlik ve Spor Bakanlığı Döneminde GSGM Öz Gelirleri, Hazine Yardımları ve Konsolide Devlet Bütçesine Oranları (1.000 TL)
border=1


=Normal =white width=49>

Yıllar
=Normal =white
GSGM Gelirleri
=Normal =white width=79>
GSGM
Toplam
Gelirleri 3
=Normal =white width=94>
Konsolide
Devlet Bütçesi
4
=Normal =white width=41>

1/2
%
=Normal =white width=54>

3/4
%

=Normal =white width=72>
Öz Gelirler
1
=Normal =white width=72>
Hazine
Yardımı
2

=Normal =white width=49>
1973
=Normal =white width=72>
58.800
=Normal =white width=72>
112.400
=Normal =white width=79>
166.200
=Normal =white width=94>
61.453.023
=Normal =white width=41>
52
=Normal =white width=54>
0.3

=Normal =white width=49>
1974
=Normal =white width=72>
39.800
=Normal =white width=72>
160.400
=Normal =white width=79>
200.200
=Normal =white width=94>
82.411.411
=Normal =white width=41>
24
=Normal =white width=54>
0.2

=Normal =white width=49>
1975
=Normal =white width=72>
19.000
=Normal =white width=72>
180.000
=Normal =white width=79>
199.000
=Normal =white width=94>
107.680.514
=Normal =white width=41>
11
=Normal =white width=54>
0.2

=Normal =white width=49>
1976
=Normal =white width=72>
13.500
=Normal =white width=72>
365.000
=Normal =white width=79>
378.500
=Normal =white width=94>
179.766.100
=Normal =white width=41>
3.7
=Normal =white width=54>
0.2

=Normal =white width=49>
1977
=Normal =white width=72>
16.300
=Normal =white width=72>
542.500
=Normal =white width=79>
558.800
=Normal =white width=94>
263.276.600
=Normal =white width=41>
3
=Normal =white width=54>
0.2

=Normal =white width=49>
1978
=Normal =white width=72>
13.100
=Normal =white width=72>
727.200
=Normal =white width=79>
740.300
=Normal =white width=94>
308.822.700
=Normal =white width=41>
1.8
=Normal =white width=54>
0.2

=Normal =white width=49>
1979
=Normal =white width=72>
21.300
=Normal =white width=72>
1.351.500
=Normal =white width=79>
1.372.800
=Normal =white width=94>
476.226.000
=Normal =white width=41>
1.6
=Normal =white width=54>
0.3

=Normal =white width=49>
1980
=Normal =white