Osmanlıda Devlet Yönetimi

[webmaster]

Reklam Alanı

1. OSMANLILARDA DEVLET ANLAYIŞI = o ns = />
Devleti meydana getiren ana unsurlar:
- Halk (millet) - Yurt (ülke) - Egemenlik (devlet kudreti) - Bağımsızlıktır.
Osmanlı Dev. Selçukluları örnek alarak devleti düzenlemişlerdir.
Osmanlı devletinde devlet anlayışı9 ve yönetim sisteminin temelleri;
- Eski Türk gelenekleri
- İslam dinin devlet anlayışı
- Hakim olunan topraklardaki toplumların devlet anlayışıdır.
Omsalı yönetimin sisteminde temel anlayış adale, hoşgörü ve himayedir. Bunların en önemlisi adalettir.
Osmanlı devletinin yönetim merkezleri (başkentleri): (İlkten-sona doğru)
Söğüt, Karacahisar, İznik, Bursa, Edirne ve İstanbul’dur.
Osmanlı devleti ikiye ayrılırdı. Birincisi yönetenler (askeri), ikincisi yönetilenler (reaya)dır.
2. Merkez Teşkilat:
Kut anlayışı vardı. Şeri ve örfi hukuka dayanıyordu. İstanbul’a İslambol ve Dersaadet gibi adlar verilir.
Hükümdar:
Ordu ve ülke yönetimi, doğrudan doğruya padişahın şahsına bağlıydı.
Osmanlı Devletinde devlet yönetimi İslamiyet’ten önce ve sonra olduğu gibi devlet hanedanın ortak malıydı. Devletin hanedanın ortak malı ilkesini terk eden ve devletin hanedanın değil de hükümdar ailesinin ortak malı anlayışını getiren padişah I. Murat'tır. Osmanlı devleti diğer Türk-İslam devletlerinden farklı olarak güçlü bir merkeziyetçi devlet sistemini kurmuşlardır.
Osmanlı devletinde hükümdarlara; bey, gazi, hüdavendigar, han, hakan, sultan, padişah, halife, şahane ve hümayun (Ordu-yı hümayun ve Memalik-i Şahane) gibi unvanları kullanırlardı. Osmanlı devletinde hükümdarlık sembolleri; Hutbe, sikke, davul (tabl), sancak, tuğ’dur .
Osmanlı Devletinde yönetim İslam Hukukuna dayanır. Osmanlılar ilk kez Ülkenin, Hanedanın ortak malı olmasını kaldırarak kardeş katli yasasını getirdiler, ilk kez kardeş katlini kanunlaştıran ise Fatih Sultan Mehmet'tir. XVI. yüzyıllın sonlarına kadar Padişah oğullarının (Tanzimat’a kadar şehzade ve çelebi, daha sonra Efendi denirdi.) her birisi, geleceğin Padişahı olmaya adaydı. Bu nedenlere sancaklara, Sancakbeyi olarak gönderilirdi. Şehzadenin yanında Lala ismindeki tecrübeli devlet adamı sancakta şehzadenin yetişmesini ve devlet deneyimi kazanmasını sağlardı. XVI. yüzyılın başlarında, Padişah I. Ahmet zamanında yapılan bir düzenlemeyle, Osmanlı ailesinin en yaşlı ve olgun üyesinin tahta geçmesi kuralı getirilirdi. Bundan böyle, tahtın sahibinin kim olacağı konusundaki belirsizlik ortadan kalktı. Osmanlı Devletinin ilk dönemlerindeki şehzade kavgaları da görülmedi.
Örfe uygun sosyal ve ekonomik hayatı düzenleyici kurallar padişah tarafından yazılır ve bunlara kanunname, ferman denirdi.
NOT: Osmanlı Devletinde Manisa sancağı Şehzade Sancağı olarak bilinirdi
DİVAN
Osmanlı'da devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı savaş ve barış kararlarının verildiği bugünkü Bakanlar Kuruludur. Osmanlılarda divan, Padişahın danışma meclisi niteliğindeydi. Kararlarda son söz padişaha aitti. Kuruluştan Fatih'e kadar Divana Padişahlar başkanlık yapmış, Fatih bu geleneği kaldırarak Başkanlığı vezir-i Azama vermiştir.
Osmanlı Devletinin merkez teşkilatının önemli bir bölümü olan Divan-ı Hümayun en üst yönetim ve en yüksek mahkeme organıdır.
Divan Topkapı Sarayında Kubbealtı denilen yerde toplanırdı. Divan, Top kapı Sarayında Kubbe Altı denilen bir yerde toplanırdı.
Orhan Bey döneminde kurulan Divan-ı Hümayun, II. Mahmut döneminde kaldırılmıştır. II. Mahmut döneminde Divan yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur.
R PAGE-BREAK-BEFORE: always" clear=all>
DİVAN ÜYELERİ
I. Vezir-i Azam (Sadrazam):
Padişahtan sonra en yetkili kişi olup tüm devlet işlerinden sorumludur. Bugünkü Başbakandır.
Sadrazam vekiline Sadaret Kaymakamı adı verilmiştir.
NOT: Osmanlı da ilk veziri Orhan Bey atamıştır.
NOT: I. Murat döneminde ikinci bir vezir atandığında vezirlerden biri vezir-i azam olmuştur. Fatih Sultan Mehmet'e kadar vezir-i azamlar Türk ve Müslüman olmak zorundaydı. Fatih ise vezir-i azamları devşirme kökenlilerden atamıştır. Vezir sayısı 8’e kadar çıkmıştır.
NOT: Kanuni döneminden sonra vezir-i azama sadrazam denmeye başlanmıştır. Sadrazam konaklarına Paşa Kapusu veya Bab-ı Ali denirdi. Sadrazam ikindi divanını toplayarak ikinci derecedeki meselelere bakardı. Padişahın katılmadığı seferlerde vezir-i azam padişahın yerine ordu komutanı "Serdar-ı Ekrem" unvanıyla görev yapardı.
II. Kubbealtı vezirleri:
Vezir-i azamın sağında bulunan bu vezirlerin görevi vezir-i azama yardımcı olmaktı. I. Murat döneminde biri vezir-i azam olmak üzere iki, Yıldırım Bayezıd döneminde üç, Kanuni döneminde ise vezirlerin sayısı yediye yükselmiştir, vezir olabilmek için önce Sancakbeyliği sonra Beylerbeylik en son olarak Rumeli Beylerbeyliğinde bulunmak gerekirdi. Vezirler 16. yy’dan itibaren büyük eyaletlere beylerbeyi olarak tayin edildiler.
Yükselme Döneminden itibaren divan üyesi olan vezirlere Kubbe altı vezirleri denmiştir.
III. Defterdar:
Osmanlı Devletinin maliyesinden sorumlu olan görevlidir. Devletin gelir ve giderlerini hesaplar bütçeyi hazırlayıp padişaha sunardı. Fatih’ten sonra başlangıçta defterdarların sayısı bir iken sınırların genişlemesiyle bu sayı ikiye çıkmıştır. İlk maliye teşkilatı I. Murat zamanında kuruldu.
Anadolu ve Rumeli Defterdarları vardı. Rumeli Defterdarı Baş Defterdar olup, bütün mali işlerden sorumlu idi.
NOT: Osmanlılarda iç ve dış hazine olmak üzere iki tane hazine vardı. Bunlardan iç hazine padişahın özel serveti ve değerli hazinesi bulunurdu. Dış hazine ise defterdarın ve vezir-i azamın sorumluluğunda olup devlet giderleri bundan karşılanırdı. Dış hazine yetersiz kaldığında iç hazineye başvurulurdu.
IV. Kazasker:
Kazaskerlik makamı I. Murat döneminde kurulmuştur. Kazaskerin Türk soyundan plması esastı. İki kazasker bulunurdu. Bunlar Anadolu ve Rumeli Kazaskeriydiler. Rumeli Kazaskeri rütbece Anadolu Kazaskerinden daha üstündür.
Kazaskerler adalet (hukuk) diyanet ve eğitim işlerin bakar. Ayrıca önemli davaları halleder, kadı ve müderrislerin atamalarını yaparlardı.
NOT: 16. yy.dan itibaren (Kanuni Sultan Süleyman) kadı ve müderrislerin atanması kazaskerden alınarak Şeyhülislama verilmiş ve Kazaskerler Şeyhülislama bağlı duruma gelmişlerdir.
V. Nişancı:
Padişah fermanlarını yazar, ferman, name ve beratların üstüne padişah tuğrasını çeker. Nişancı, kanunları düzenler ve fethedilen arazi kayıtlarını tutar, dirlikleri dağıtır. Ayrıca tapu ve kadastro işlerine bakarlardı. Ayrıca kanunları düzenlemek nişancının görevi idi.
VI. Reisülküttap:
Önceleri XVI. yy.dan itibaren divanda işlerin zamanında ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlayan Divan Kâtiplerinden olan Reisülküttap Nişancıya bağlı olarak görev yapmaktaydı.
XVII. yy.dan itibaren kendi başına ayrı bir makam olan reisülküttap'ın önemi artmış ve devletin dış işlerinden sorumlu olmuştur. Reisülküttap, bu işleri kendi başkanlığındaki beylikçi kalemi, tahvil kalemi, rüus kalemi ve amedi kalemi gibi teşkilat vasıtasıyla yerine getirirdi.
VII. Şeyhülislam (Müftü):
Kuruluş devrinde Divan üyesi değildi. Kanuni'den itibaren, devletçe yapılan işlerin, savaş-barış ve idam karalarının İslam’a uygun olup olmadığın karar vermek üzere, Divan üyeleri arasına girmiştir. Şeyhülislam’ın verdiği karara fetva denirdi. İlk Şeyhülislam II. Murat döneminde görev yapan Molla Fenari’dir. Fatih Kanunnamesi’ne göre İlmiye sınıfının en üst kademesinde bulunurdu. Kanuni'den itibaren vezir-i azamla eşit sayılmıştır.
VIII. Kaptan-ı Derya:
XVI. yüzyıldan itibaren divan üyeliğine kabul edildi. Donanmadan sorumlu idi. 16. yy’dan itibaren ve vezir rütbesi alındıktan sonra İstanbul’dan bulunduğu zaman divan üyesi olarak toplantılara katılırdı.
IX. Yeniçeri Ağası:
Divanın asil üyesi değillerdir. Divan toplantılarına katılmazlar. Ancak divanda alınan kararları yeniçerilere bildirirler. Yeniçerilerin isteklerini de divana iletirlerdi.
İstanbul'un Yönetimi:
İstanbul’a Dersaadet adı verilmiştir. Şehrin güvenliği ve düzeninden doğrudan doğruya sadrazam sorumlu idi. Sadrazam sefere gittiği zaman Sadaret Kaymakamı bakardı.
İstanbul'un güvenliğine Yeniçeri ağası ve Subaşılar; belediye hizmetlerine şehir emini; adalet işlerine de İstanbul (taht) kadısı bakardı.
MEMLEKET (ÜLKE) YÖNETİMİ
Osmanlı Devletinde Ülke:
a) Eyaletler
b) Sancaklar
c) Kazalar
d) Köyler
Eyaletlerin başına Beylerbeyi, sancakların başına sancakbeyi (mutasarrıf-1871), Kazalarda ise kadılar (kaymakam-1871) bulunurdu. Bütün eyalet, sancak ve kazalarda adalet işlerini kadılar; güvenlik işlerini subaşılar yürütürdü. (Ayrıca kazalarda Kadı yardımcısı olan Naib, miras işlerine Bakan kassam, davalıları getirip götüren muhzır gibi görevlilerde vardı.)
NOT: Kuruluş döneminde Osmanlı Devletinin merkezi sırayla; Söğüt, Bilecik, Yenişehir, İznik, Bursa ve Edirne' dir.
Yükseliş döneminde ise Osmanlı devletinin merkezi ve başkenti İstanbul' dur.
Eyaletler üç bölüme ayrılırdı:
MERKEZE BAĞLI EYALETLER
1. Yıllıksız (Salyanesiz) Eyaletler:
ü Yöneticileri doğrudan merkezden atanır
ü Rumeli ve Anadolu Eyaletidir.
ü Protokolde Rumeli Beylerbeyliği, Anadolu Beylerbeyliğinden üstündür. Çünkü ilk kurulan beylerbeylik Rumeli Beylerbeyliğidir.
ü Rumeli Beylerbeyliğinin merkezi Manastır, Anadolu Beylerbeyliğinin merkezi Kütahya'dır.
ü Başında Anadolu ve Rumeli Beylerbeyi bulunur.
ü Bu eyaletlerin vergileri hazineye gelmez. Hizmet karşılığı olarak has, zeamet ve tımar olarak dağıtılırdı.
ü Bu eyaletler Anadolu, Rumeli, Budin, Bosna, Karaman, Sivas, Musul, Bağdat ve Erzurum idi.
2. Yıllıklı (Salyaneli) Eyaletler:
ü Bu eyaletlerin valilerine ve askerlerine Salyane denilen maaş verilirdi. Ayrıca Salyaneli Eyaletlerin yıllık vergileri İltizam usulüyle, mültezimler (tahsildar) tarafından toplanırdı.
ü Salyaneli eyaletler; Mısır, Habeş, Yemen, Trablusgarp, Tunus ve Cezayir'di.
İMTİYAZLI EYALETLER
Bunlar iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devletine bağlı olup yöneticileri padişah tarafından onaylanırdı. Bu eyaletler vergilerini yıllık olarak öderler ve gerektiği zaman savaşlara asker gönderirlerdi. Bu eyaletlerin başlıcaları; Erdal, Eflak, Boğdan ve Kırım'dı.
R PAGE-BREAK-BEFORE: always" clear=all>
ÖZEL YÖNETİMLİ EYALETLER
Hicaz ve kutsal yerler olup bunlar özel bir yönetime tabi idiler. Buralardan vergi ve asker alınmazdı. Bunun aksine bu bölgeler himaye altına alınır ve Anadolu'dan her türlü yiyecek, giyecek vs. yardım gönderilirdi.
İltizam Usulü ve Mültezim:
XVI. yy.da Osmanlı Devleti vergi toplamayı İltizam Sistemi'ne göre yapmıştır. Bu sisteme göre vergi gelirleri belirli bir süre için açık artırma yoluyla satılırdı. İhaleyi alan kişiye Mültezim bu sisteme ise İltizam adı verilirdi.
Salyaneli eyaletlerden alınacak vergi, daha önce devlet tarafından belirlenmiştir. Fakat yinede bu durum suiistimallere sebep olmuştur.
İltizam sistemi Tanzimat Döneminde yürürlükten kaldırılmıştır.
OSMANLI DEVLETİNDE TAŞRA YÖNETİMİ
ü Osmanlı Devletinin en büyük idari birimi eyaletler olup, eyaletler sancaklara, sancaklar kaza ve köylere ayrılmıştır. Sancakları sancakbeyi, kazaları kadılar, köyleri imam ve tımarlı sipahi yönetirdi.
ü Beylerbeyinin oturduğu sancağa Paşa Sancağı adı verilirdi.
ü Kazalarda asayiş ve güvenlikten subaşılar, adalet işlerinden ise kadılar sorumluydu.