Vida: Dünyayı Birbirine Kenetleyen Mucize

[binali]

Reklam Alanı

Vida: Dünyayı Birbirine Kenetleyen Mucize


Yazar: Levent Göktem

Antik Yunanlı bir marangoz ile modern bir marangozun alet çantalarına göz atsaydık, her iki çantada yer alan aletlerin birbirinden çok da farklı olmadıklarını görürdük.

İnsanoğlunun bugün kullandığı testere, çekiç, matkap gibi birçok aletin ortaya çıkışı, Tunç Çağı’na ve hatta 8 bin yıl önce yaşanan Neolitik çağlara kadar uzanır.

Antik çağlardan bugüne uzanan çizgide Yunanlı marangozu tek şaşırtabilecek alet ise tornavidadır. Hiç kuşkusuz, Yunanlılar tornavidanın çalışma ilkelerini anlayacak kapasiteye sahiptiler. Ama bugün bildiğimiz anlamda tornavidayı kullanma şansına hiç erişememişlerdi.

Aslına bakarsanız Arşimet, ta MÖ 3. yüzyılda vidanın atası olan bir icat gerçekleştirmişti. Ama Arşimet'in bu buluşu, parçaları birbirine bağlamak için değil, suyun yukarı çıkarılması için kullanıldı.

Daha sonraları ise vidanın Romalılarca, günümüzün pres ütülerine benzeyen bir alette baskı uygulamak amacıyla kullanıldığını görüyoruz.

Ortaçağ, vidanın matbaa makinesinde kullanılmaya başlanmasına şahit oldu. Bir de başparmakları ezmek için icat edilmiş o korkunç, mengene benzeri işkence aleti var tabii. Fakat, modern anlamda küçük ve birleştirme amaçlı vidalar hâlâ ortalarda yoktu. Hayli büyük ve başka amaçla yapılmış vidalardı bahsettiklerimiz.

Günümüzdekileri andıran vidaların ortaya çıkışı 16. yüzyıla dayanıyor. Vidalar, tornavidasız olamazdı elbette. Vidaların can dostu tornavidanın mucidi bilinmiyor. Ama ilk modern tornavidanın marangozların elinde dönmeye başlaması 19. yüzyıla dayanıyor.

Neden bu kadar fark var arada derseniz, çünkü vidalar yaygın bir biçimde kullanılan aletler değildi. Son derece pahalıydılar; yapılmaları zordu. Bu nedenle, saat yapımı gibi ince işlerde sınırlı miktarda kullanılıyorlardı.

Yaygınlaşmaları şunun şurasında 150 yıllık bir şeydir aslında. 1850'li yıllardan sonra vidaların seri üretimine geçildi. Bu tarihten sonradır ki vidalar modern anlamda gerçek fonksiyonlarında kullanılmaya, yani birleştirmeye başladı.

Vida, çividen daha iyi tutturuyor, çünkü kuruyan ağaçla beraber yerinden fırlaması riski yok. Bu nedenle, özellikle gemi yapımında geniş kullanım alanı buldu kendisine. Ayrıca ne kadar sıkıştırmanız gerektiğini de kullandığınız malzemeye göre kendiniz belirleyebiliyorsunuz. Çiviyi yerinden sökmeniz gerektiğinde aynı yere başka bir çivi çakamazsınız. Ama vidayı yuvasına sayısız kere takmanız mümkündür.

Artık nereye bakarsak bakalım, vidalar yardımıyla tutturulmuş bir şey görüyoruz. O nedenle mutlaka her evde en az bir tane tornavida bulmak artık çok sıradanlaştı.

Vidaların şahı, hiç şüphesiz hassas ayar yapmak amaçlı vidalar. Bu vidalar, önceleri elle yapılıyordu. Ama vida yapım tezgâhlarının icadı ile birlikte vidalar artık makinelerle yapılır oldu.

Vidaların makineler vasıtasıyla üretilmeleri, tam bir teknolojik devrimdir aslında. Çünkü, vidalar yardımıyla saatlerin, mikroskopların, teleskopların, usturlapların ve kronometrelerin ince ayarlarının yapılması mümkün hale gelmiştir.

Vidaların dünyayı değiştirdiğini söylemek abartı olmayacaktır. Çünkü onlar olmasaydı, yukarıda saydığımız hassas aletler verimlilikle kullanılamayacak, bilim hız kesecek, keşifler ilkel yollarla yapılmaya devam edecek, ne makineler üretilebilecek, ne sanayi oluşabilecek, ne de deniz ticaretinin ilerlemesi söz konusu olabilecek ve dolayısıyla bir Sanayi Devrimi'nin başlaması da mümkün olamayacaktı.

Onun için bir dahaki sefere elinize bir tornavida ve bir vida aldığınızda elinizde tuttuğunuz şeylere daha bir dikkatli bakın. Daha farklı bir boyut yakalayacağınızdan eminiz.