ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

[webmaster]

Reklam Alanı

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME = o ns = />
TEMEL KAVRAMLAR

ÖLÇME NEDİR?
Ölçme, bir betimleme işlemidir. Geniş anlamda ölçme, belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının, sahipse sahip oluş derecesinin gözlenip gözlem sonuçlarının sembollerle ve özellikle sayı sembolleriyle ifade edilmesidir.







Ölçmede ölçme konusu olan şey, özelliktir. Belli bir özelliğe sahip olup olmama ya da sahip oluş derecesi nesneden nesneye, durumdan duruma, aynı nesne için de zamandan zamana değişebilir. Cinsiyet, medeni hal, ağırlık kişiden kişiye, sıcaklık ise zamandan zamana ya da yerden yere değişebilir. Belli bir özelliğe sahip olup olmama ya da sahip oluş derecesi bakımından bireyler arasında farklar vardır. Fark kavramı, ölçme için temelidir. Bir anlamda denilebilir ki, ölçme farktan doğmuştur. Gerçekten de, bütün insanlar eşit derecede zeki olsalardı zeka kavramı, aynı uzunlukta olsalardı boy kavramı, her yer her zaman aynı sıcaklıkta olsaydı sıcaklık kavramı olmazdı ve dolayısıyla bunların ölçmesi diye bir şey de söz konusu olmazdı.
Bazı özellikler doğrudan gözlenebilir. Bazı özellikler ise, doğrudan değil dolaylı biçimde gözlenir. Bundan ötürü, doğrudan ve dolaylı ölçme yöntemleri ortaya çıkmıştır.
1- Doğrudan Ölçme:
Doğrudan ölçmede, ölçme konusu olan özelliğin kendisini dolaysız olarak ölçebiliriz. Örneğin, boy, ağırlığın ölçülmesini ele alalım. Uzunluk ve ağırlığı, kendileriyle aynı türden bir araçla, bir birimle ölçüyoruz. Uzunluk, aynı türden iki nesne yan yana konularak ölçülüyor. İki ağırlığı dengelemekle de ağırlığı ölçüyoruz.
2- Dolaylı Ölçme:
Bazı özellikler doğrudan ölçülemezler. Doğrudan ölçülemeyen özellikler, onlarla ilgili olduğu bilinen ya da ilgili olduğu sanılan başka bir özellik gözlenerek, dolaylı ölçülürler. Örneğin, sıcaklık ve zeka, doğrudan değil dolaylı olarak ölçülürler. Örneğin, sıcaklık ve zeka doğrudan değil dolaylı olarak ölçülür.
Sıcaklık, termometre denilen araçlarla ölçülür. Aslında, sıcaklık ölçerken gözlenen, tüp içindeki civanın alçalıp yükselişidir. Biz, sıcaklık cıvanın yükselip düşüşü arasında kurulu bir ilişki bulmuşuz. Sıcaklık arttıkça cıva yükselecek sıcaklık düştükçe civanın sütunu da düşecek. Görüldüğü gibi, burada ölçülen sıcaklığın kendisi değil, onun bir tüp içindeki cıvaya olan etkisidir. Cıva sütunun alçalıp yükselişine bakarak sıcaklıkla ilgili yargıda bulunuyoruz.
Zeka ve başarının ölçülmesi de aynı biçimdedir. Zeka ve başarıyı ölçmek için bireyin tepkide bulunabileceği bir takım durumlar ya da koşullar (testteki koşullar) yaratıyoruz. Birey, ne denli çok soruya doğru cevap verirse, o denli zeki ya da başarılı sayılıyor. Bir bakıma termometre içindeki cıvanın sıcaklığın ölçülmesinde oynadığı rolün aynısını, testteki sorular, zeka ya da başarının ölçülmesinde oynuyor.
Görüldüğü gibi, bütün bu ölçme durumlarında dolaylı ölçme yöntemi kullanılmaktadır. Eğitimdeki ölçmelerin genellikle dolaylı olması, eğitimdeki ölçme sonuçlarına daha çok hata karışması olasılığını arttırır. Çünkü dolaylı ölçmelerde, doğrudan ölçmeler için söz konusu olan hata kaynaklarından (ölçücü, ölçme aracı ve ölçülen özellik) başka, asıl ölçme konusu davranış ile gerçekte gözlenen davranış arasında kurulan ilişki de bir hata kaynağı olabilir. Gerçek iş ya da yaşam durumda öyle davranamayabilir. Belli bir konudaki sorulara sözel olarak doğru cevaplar verme, o konuda istenildiği gibi davranılacağının güvencesi olmayabilir.
Ölçek Kavramı ve Ölçek Türleri
Belli bir başlangıç noktasından itibaren değişmez bir birimle bölmelenmiş bir ölçme aracını belirtmek için kullanılır.
1- Sınıflama Ölçekleri:
Gözlemin en basit biçimi, nesneleri, belli bir yönden benzeyip benzemediklerine göre sınıflamaktır. Bu nesneler arasındaki farklılıklar ve benzerliklerin çok kaba biçimde saptanması işlemidir. Belli bir yönden birbirine benzeyenler aynı sınıfa konulur.
Bu ölçeklerde, belli bir sınıfı belirtmek için, o sınıfa bir harf, sayı ya da başka bir sembol verilebilir. İllere kod numaraları verilmesi ve her ile ait arabaların aynı numara ile belirtilmesi buna örnektir. Bu ölçekte nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur, onlar miktar belirtmezler. Bir anlamda bu ölçekle yapılan iş, ölçmeden çok adlandırmadır. O yüzden bu ölçeğe adlandırma (nominal) ölçeği adı da verilir. Bu ölçekte sayılar, sadece adlandırma maksadıyla kullanıldığı için, sınıflara ya da bir sınıfın alt sınıflarına rasgele verilebilir.
2- Sıralama Ölçekleri: Bu tür ölçekler, belli bir özelliğe sahip oluş miktarı bakımından nesneleri bir sıraya koymakla elde edilir. Bu ölçekte nesneler, bir özelliğe en az sahip olandan en çok sahip olana ya da en çok sahip olandan en az sahip olana doğru sıralanır ve sonradan her bir sıraya bir sayı verilir.
Öğrenciler, boy sırasına ya da herhangi bir sınavdan aldıkları puana göre başarı sırasına konulabilir. Bir öğrencinin, boy uzunluğu ya da başarı miktarı bakımından grup içinde kaçıncı olduğu da belirtilebilir. Bu ölçekte nesnelere verilen sayılar (sıra sayıları), nesnelerin, belli bir özelliğe, birbirlerine göre daha az ya da daha çok sahip olduğunu belirtir; fakat sıraları gösteren sayılar arasındaki farklar, özelliğe sahip oluşun ve nesneler arasındaki farkın miktarını yansıtmaz.
Matematiksel kuralların eksiksiz uygulanması halinde, bu tip ölçeklerle elde edilen ölçme sonuçları üzerinde ortanca (meydan) bulunabilir. Yüzdelik hesaplar yapılabilir, “yorumlanmasında biraz dikkatli olmak koşuluyla sıra farkları korelasyonu da hesaplanabilir”

3- Eşit Aralıklı Ölçekler:
Eşit aralıklı ölçek ya iki noktası belirlenip bu iki nokra arası eşit aralıklarla bölünerek ya da bir noktası belirlenip bu nokradan itibaren tanımlanmış bir birimle bölmelenerek geliştirilir.
Termometre, takvim ve standart puanlar, bu anlamda eşit aralıklı ölçek ya da ölçme aracıdırlar. Bu tür ölçeklerde bir başlangıç (sıfır) noktası ve tanımlanmış, değişmez bir birim vardır.
Eşit aralıklı ölçeklerdeki başlangıç (sıfır) noktası keyfi olarak saptanır ve bu noktanın sağa sola, ileriye geriye kaydırılması sonucu değiştirmez.
Bu ölçeklerde tanımlanmış değişmez bir birim vardır. Ölçek, başlangıç noktasından itibaren her iki yana doğru bir birimle eşit olarak bölmelenmiştir.
Sıcaklık ölçmede kullanılan termometreler, eşit aralıklı ölçek esasına göre getirilmiştir. Santigrat dereceli termometre geliştirilirken izlenen yol şudur: suyun donma noktası (O°) ile suyun kaynama noktası (100°C) belirlenmiş ve bu iki nokta arası 100 eşit parçaya bölünerek her bir bölmeye bir birim (1°C) denilmiştir. Sonra da bu birim esas alınarak, araç, belirlenen iki noktanın dışına doğru bölmelenmiştir.
Kolayca anlaşılacağı gibi eşit aralıklı ölçeklerdeki sıfır, o noktada, ölçülen özelliğin gerçekten hiç bulunmadığı anlamına gelmez. Bu tür ölçeklerdeki sıfır noktası saymaca (itibari) bir sıfır noktasıdır, doğal ya da mutlak sıfır noktası değildir. Sıcaklığın sıfır derece olması, sıcaklığın hiç bulunmaması demek değildir.
Eşit aralıklı ölçeklerdeki sıfır noktası, ölçülen özelliğin mutlak yokluğunu göstermediği için, bu tür ölçeklerle elde edilen ölçme sonuçları üzerinde, toplama ve çıkarma işlemleri yapılmasına rağmen oran belirtmek, çarpma ve bölme işlemleri yapmak olanaksızdır, yapılırsa hata olur.
4- Oranlı Ölçekler
Aralıklı ölçek üzerindeki saymaca sıfır noktası yerine doğal ya da gerçek sıfır noktası konulabilirse, elde edilen yeni ölçeğe oranlı ölçek adı verilir. Oranlı ölçeklerde gerçek bir sıfır noktası bulunduğu ve ölçek eşit aralıklarla bölmelendiği için bu ölçekle elde edilen ölçme sonuçları üzerinde her türlü matematiksel işlem yapılabilir.
Metre, kilogram, saat gibi ölçme araçları bu tür ölçek esasına uygun olarak geliştirilmişlerdir. Bu araçlardaki sıfır noktası, ölçülen özelliğin hiçliğini, yokluğunu gösterir. Sözgelimi, bir şeyin uzunluğu sıfır metredir demek, aslında ortada ölçülecek bir uzunluk yok demektir.
MARGIN: 0cm 0cm 0pt"
MARGIN: 0cm 0cm 0pt" DEĞERLENDİRME
Ölçme bir betimleme işidir. Değerlendirme ise yargılama işidir ve iki şeyin karşılaştırılmasına dayanır.
Değerlendirme; ölçümlerden bir anlam çıkarmak nesneleri bir ölçütle karşılaştırarak nesneler hakkında bir değer yargısına ulaşmaktır. (Turgut, 1994)
Örneğin; bir sınavda öğrenci 70 alsın. Öğrencinin 70 alması bir betimleme yani ölçmedir. Ancak bunu bir ölçütle karşılaştırarak öğrenci hakkında karar vermek yani geçme notu 60 ise 60’a göre öğrenci dersi geçti dersek yaptığımız iş değerlendirmedir.
Eğitimde üç türlü değerlendirme vardır.
1- Tanıma-Yerleştirmeye yönelik Değerlendirme:
Bu değerlendirmede ise iki amaç görülür;
a- Öğrencilerin belli bir kurs, ders ya da ünitenin ön koşul niteliğindeki giriş davranışlarına sahip olma derecesini
b- İlgili kursun geliştirmeyi düşündüğü davranışlardan öğrencilerce önceden edinilenler olup olmadığını belirlemek.
Bu belirleme sonunda, öğretimin başlangıç noktasını saptamak ve öğretimi öğrencinin düzeyine göre ayarlamak mümkün olur.
2- Biçimlendirme-Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme:
Bu değerlendirmenin amacı, öğretim devam ederken her bir ünitedeki öğrenme eksikliklerini ve güçlüklerini belirlemek, bu eksik ve güçlüklerin giderilmesi için her öğrenciye ayrı ayrı önerilerde bulunmaktır.
3- Değer biçmeye Yönelik Değerlendirme:
Genellikle öğretim devresi sonunda, bazen öğretim devresi içinde, programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığına bakılarak, öğrenci, öğretmen ve programa ilişkin yargılama işidir.
Değerlendirme, kesin olarak bir ölçme sonucu ile bir ölçüt gerektirir. Ölçütsüz değerlendirme olmaz. Ölçüt ya önceden belirlenmiş bir standarttır (70 vs) ya da gruba bağlı olarak çıkarılmış bir puandır (grubun ortalama başarısı gibi). Ölçüt değerlendirilecek grup dikkate alınmadan önceden kesin olarak belirtilirse buna mutlak ölçüt, ölçüt grubun ortalama başarısı gibi grubun başarısından çıkarılan bir norm ise bu bağıl ölçüt adını alır. Mutlak ölçütlere göre yapılan değerlendirmeye mutlak değerlendirme, bağıl ölçütlere göre yapılan değerlendirmeye bağıl değerlendirme denir.

MARGIN: 0cm 0cm 0pt" EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ

Şimdi bunlardan bazılarını biraz daha ayrıntılı olarak açıklayalım:
1- Öğrenciyi Tanıma ve Yönlendirmede Ölçme-Değerlendirme
Eğitim psikolojisi dersinde öğrendiklerimizi hatırlayalım. Eğitim süreci öğrenciyi tanımakla başlar. Onun zihinsel, sosyal, duygusal, bedensel özelliklerini bilmeden, neyi ne kadar bildiğini (hazırbulunuşluk düzeyini) tanımadan gerçekleştirilecek bir öğretme-öğrenme süreci istenilen başarıyı sağlamayacaktır. Öğrenciyi bütün yönleriyle tanımak öğretmenin ilk görevleri arasında yer alır. Öğrenciyi tanımanın asıl amacı onun kendini tanımasına yardımcı olmaktır. Bununla birlikte yetiştirmeye çalıştığımız öğrencilerimizi ne kadar doğru ve yeterince tanıyabiliyorsak, eğitim sürecimizin verimliliği de o oranda artacaktır. Tanıma çalışmalarının etkinliği, tanıma çalışmalarında kullanılan araçların geçerliği ve güvenirliğine bağlıdır. Tanıma çalışmaları çerçevesinde gerçekleştirilecek ölçme ve değerlendirme sonuçları öğrencilerin programlara, kurslara, üst eğitim kurumlarına ve mesleklere yönlendirilmesinde de kullanılabilir. Şüphesiz bu görev okulun rehberlik servisine aittir. Ancak 50 yıldır rehberlik hizmetlerini sistemi ile bütünleştirememiş bir ülkede bu görevi de öğretmenler yürütmek zorundadır.

2- Öğretimin Etkinliğini ve Eğitim Ortamını Kontrolde Ölçme- Değerlendirme
Öğretim etkinliğinde öğretmen bir kılavuz kaptan gibi davranmalıdır. Öğrencileri hedeflerden haberdar eder, geçmiş konular ile yeni konunun bağlantısını görmelerini sağlar, geçmiş konuların hatırlanmasına yardımcı olur, yeni öğrenim yaşantılarım gerçekleştirir, geribildirimler verir ve öğrenilenlerin başka alanlarda kullanılması konusunda öğrencilere yardımcı olur, yol gösterir. Bütün bu çabaların başarıya ulaşması, her aşamada öğrenciye durumu ile ilgili sağlıklı bilgiler verilmesini gerektirir. Böyle davranılırsa ancak hedeflere ulaşılabilir. Öğrenme sürecini kontrol altında tutmak anlamına gelen bu önemli işlev ise ölçme ve değerlendirme sayesinde gerçekleşebilir. Aksi halde öğretim-öğrenme süreci bir kör dövüşüne döner. Bu bir anlamda öğretmenin kendi başarısını da değerlendirmesi demektir. Bu yüzden ölçme ve değerlendirme öğrenciye sadece rakamla bir puan ya da not vermenin çok çok ötesinde bir anlama ve öneme sahiptir. İleride de sık sık dile getireceğimiz bir ifadeyi burada okuyalım ve üzerinde ciddi bir şekilde düşünelim: Ölçme ve değerlendirme eğitim sürecinde bir amaç değil, bir araçtır.
3- Eğitim Problemlerinin Tespiti ve Çözümlerinin Araştırılmasında Ölçme-Değerlendirme
Eğitim, yapısı itibariyle dinamik bir süreçtir. Dinamik bir süreç özelliği gösteren eğitim sürecinin ise sorunsuz olması beklenemez. Eğitim sürecinde her zaman sorunlar bulunacaktır. Önemli olan sorunsuz bir eğitim süreci değil; sorunları görmezlikten gelmeden, örnek izleme yaklaşımı ile sorun çözme anlayışını terk ederek, sorunlara ilişkin gerçekçi tespitler yapmak ve yeni, gelişmeci çözüm önerilen üretebilmektir. Eğitim sürecinde karşılaşabileceğimiz sorunlar; programdan, öğrenme ortamının fiziksel, psikolojik veya sosyal çevresinden, öğretim yönteminden ya da öğrenci yapısından kaynaklanabilir. Sorunların çözümünde en önemli öğe doğru tespit ve sebepleri ortaya çıkarmaktır. İşte doğru işleyen ve eğitim süreci için bir araç olarak işletilen ölçme-değerlendirme süreci bu konuda da büyük öneme sahiptir. Ölçme ve değerlendirme sonuçlan eğitim sürecine ilişkin birçok sorunu görmemize, sebeplerini bulmamıza yardımcı olur. Bu konuda aklınıza sadece sınavları getirmeyiniz. Çeşitli anket ve envanterler, problem tarama listeleri, sosyometrik ölçme araçları ile yapılacak çalışmalar, ölçme-değerlendirmenin bu söz konusu fonksiyonu için büyük öneme sahiptir. Başarılı olmak isteyen bir öğretmen kendini bu yönde de yetiştirmek zorundadır.
4- Program Geliştirmede Ölçme-Değerlendirme
Eğitim sürecinin dinamik bir özellik göstermesinin bir sonucu olarak çağımızda program geliştirme önemini gün geçtikçe daha çok hissettirmektedir. Başarılı bir eğitim sistemi; gerçekçi, tabandan gelen verilere dayalı, bilimsel ilkelere uygun ve eğitim bilimlerinin her alt disiplininden uzmana yer veren bir program geliştirme sürecine sahiptir. Geliştirilen bir program bazı deneme okullarında test edilir. Bu denemeler sonucu elde edilen bilgilere dayanılarak, denenen programın düzeltilmesi ve yeni bir şekil verilmesi çabalan, ölçme ve değerlendirmesiz düşünülemez. Öğretim programlarının, sübjektif görüşlerle, ölçme temeline dayalı olmayan tahminlere dayalı ve öğrenci ve öğretmenlerden elde edilecek verilerden yoksun bir anlayışla geliştirilmesi, eğitim sistemi ve ülke adına büyük kayıplara yol açacaktır. Bu yüzden program geliştirme süreci içinde ölçme ve değerlendirmenin tartışılmaz bir önemi vardır. Hedefler ve yaşantılar ne kadar dikkatle seçilmiş, planlanmış olursa olsun bazı hallerde pek işlemeyebilir. Acaba yaşantılar hedefleri gerçekleştirebilecek nitelikte değil midir? Belki de yaşantılar öğrencilerin seviye, ilgi ve ihtiyaçlarına cevap veremiyordur. Bu durumları ve sebeplerini ortaya koyabilmek, gerekli değişiklikleri yapabilmek yani programı geliştirebilmek ancak ölçme ve değerlendirme sayesinde mümkündür.
Ölçme ve değerlendirme dersine ilişkin konular sizi sıkmış olabilir. Bu doğaldır. Şunu aklınızdan çıkarmayınız: Mesleğinde başarılı bir öğretmen, kendi alanına ilişkin bilgilere ve yeterli bir genel kültüre sahip olmanın yanında belirli meslek bilgilerini de edinmiş olmalıdır. Bu mesleki bilgiler arasında ölçme ve değerlendirmenin de ayrı bir önemi vardır. Bununla birlikte kitabımızda her iki bölümden sonra sizlere konu dışından okuma parçaları da sunulmuştur. Böylece kitabı sıkıcı olmaktan kurtarmanın yanında, bu okuma parçalarının mesleki gelişmenize katkı sağlayacağını umuyoruz.