Hava yolculuğunun sportif performansa etkisi

[binali]

Reklam Alanı

HAVA YOLCULUĞUNUN SPORTİF PERFORMANSA ETKİSİ


Transmeridyen hızlı uçuşlar günümüz sporcuları için sık karşılaşılan bir unsurdur ve performans üzerinde oldukça olumsuz etkileri olduğu varsayılmaktadır.Uyku ve duygulanım durumundaki bozukluklar bu varsayımın en önemli destekçileridir.Ancak bilimsel veriler ne kabullenmemize ne de reddetmemize neden olmaktadır.

Transmeridyen uçuşlardan sonra sportif performansı değerlendirmek amaçlı çalışmalar değişik sonuçlar vermiştir ve major metodolojik hataları içermektedir.Uzun mesafeli uçuş sonrası takımların performanslarının düştüğünü göstermeye çalışan retrospektif çalışmalar genellikle sanıldığı gibi sonuçlar vermemiştir.

Sportif performansın transmeridyen uçuşlardan sonra bozulma olasılığı ancak ulaşılan ortamla internal sirkadyen ritmin desenkronizasyonu ve uyku bozukluğunun buna etkisi demonstre edilebilir ve kanıtlanabilir. Bunu için de saha özenli metodolojisi saptanmış çalışmalara gereksinim vardır.

Günümüz sporcuları için uzun hava yolculukları kaçınılmazdır. Pek çok spor dalında aylar boyunca defalarca uçuşlar yapmak gerekmektedir. Büyük organizasyonlar dünyanın dört bir yanında sporcuları bir araya getirmektedir. Genellikle hava yolculuklarının sportif performansı bozduğu varsayılır ancak deneysel gözlemler bunu doğrulamamaktadır. Uzun hava yolculuğunun performans üzerinde potansiyel bir ters etkisi bulunduğu tartışması, temelde hızlı transmeridyen yolculukların kişinin sirkadyen ritmi ile gidilen yerin yerel saatinin uyuşmamamsı nedeniyle doğan sorunların ifade edildiği ‘jet lag’ üzerinde yoğunlaşmıştır. Jet lag semptomları oldukça iyi tanımlandığı için uzun hava yolculuklarının performansa kötü etkileyeceğini beklemek yanlış değildir. Bu tür yolculukların stres, değişik beslenme, dehidratasyon, tromboz, yolculuk sırasında kısıtlı hareket nedeniyle eklem katılıkları, ayak bileği ödemi ve viral gibi oedetilerle de performansı bozduğu belgelenmiştir. Bu makalede önce sirkadyen ritim prensipleri tartışılacak, ardından hızlı transmeridyen hava yolculuklarının sportif performansa olumsuz etkileri olduğu yönünde ki deneysel veriler üzerinde durulacaktır. Son olarak da bu tip yolculukların performansı olumsuz etkileme olasılıkları hakkında tartışılacaktır.

Sirkadyen Ritim Prensipleri
Sirkadyen ritimler, 24 saat boyunca oluşan periyodik osilasyonları ifade eden biyolojik olaylardır. (Latince circa=hakkında, dien=1 gün) Örneğin vücut sıcaklığı 18.00-20.00 arasında en üst noktasına ulaşırken 5.00-6.00 arasında en düşük seviyesine iner. Bu ritim dünyanın 24 saat içindeki rotasyonu ve aydınlık-karanlık döngüsüyle senkronizedir. Işık informasyonu retinohipotalamik yoldan doğruca suprakiasmatik çekirdeğe ulaşır. Bu çekirdekten çıkan nöral outputlar bütün biyolojik ve davranışsal ritimlerde osilasyonlarıa yol açarlar.

Pek çok sirkadyen ritim çevresel ve davranışsal faktörlerden de etkilenir. Örneğin vücut sıcaklığının ritmi kısmi olarak yemeklerden veya fiziksel aktivitelerden etkilenir. Bu nedenle, endojen ritmi değerlendirebilmek için özel teknikler gerekir. Sirkadyen sistemle, uyku uyanıklık veya aydınlık-karanlık süreleri arasında uyuşmazlık olması halinde, uyku ve duygulanım bozuklukları ortaya çıkar. Bu ne bir örnek jet-lag semptomlarıdır.Yeni zaman dilimine uyum sağlamak için geçilen her meridyen için 1 gün geçmesi gerekir.


Jet-Lag Sportif Performans Hipotezi

Optimal performans için fizyolojik ve psikolojik olarak en üst seviyede olmak gerekliliği uzun hava yolculuklarının bunu olumsuz etkileyebileceği olasılığını yükseltmektedir. Ancak bu konuda olduk az çalışma vardır. Bilinen çalışmalar, sportif performansın uzun hava yolculuğundan önce ve sonra yapılan deneysel değerlendirmeleri ile yolculuk öncesi yapılan retrospektif analizlerinden oluşmaktadır.

2.1 Deneysel Jet-Lag Çalışmaları

Sasaki Sovyetler Birliği voleybol takımının Japonya’daki maçlarda ilk üç gün kötü,sonraki 6 gün iyi sonuçlar elde etmesinden yola çıkarak uzun hava yolculuğunun performansı olumsuz etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Ancak bu diğer takımların kötü oynaması veya sporcularının kişi bazında daha iyi o nedeniyle de olabilir. Ayrıca Sasaki yolculuk öncesi performans değerlendirmeleri yapmamıştır. Transmeridyen hava yolculukları sonrası sportif performansın bozulduğunu kanıtlayan deneysel çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmalar içinde tek kontrollü jet-lag deneyi uzun hava yolculuğunun olumsuz etkisini gösterememiştir. Bu veriler transmeridyen hava yolculuklarının kesinlikle performansı olumsuz etkileyeceği görüşlerini şüpheyle karşılamamıza yetmektedir.

2.2 Retrospektif Çalışmalar

İki hipotezden yola çıkılarak yapılmıştır.

1.Jet Lag hipotezine göre transmeridyen hava yolculuklarından sonra performansı bozan jet-lag fenomenidir. Bu hipoteze dayanarak 3 öngörü yapılabilir. Birincisi, takım performansları dışında yapılan karşılaşmalarda bozulur. İkincisi, performans bozukluğu doz-cevap paternine göre değişir. Üçüncüsü ise, jet-lag semptomları genellikle doğuya uçuşlarda batıya olanlardan daha fazla olur.

2. Sirkadyen zaman hipotezi, sportif performansın endojen olarak belirlenen ve akşam üzeri pik yapan bu sirkadyen ritmi vardır görüşüne dayanmaktadır.

Yapılan çalışmalara bakıldığında retrospektif veriler sportif performans üzerinde sirkadyen etki olmadığı gösterir. Bazı pozitif sonuçlar bulunmuştur. Ancak bunların yolculuk nedeniyle mii yoksa takımın kendi performansının düşüklüğü nedeniyle mi ortaya çıktığı tam ayırt edilememiştir.

Transmeridyen hava yolculuklarının performans üzerinde olumsuz etkileri aşağıdaki varsayımlardan biri üzerine oturtulabilir.

Sportif performansın da bir sirkadyen ritmi vardır.
Performans düşükülüğü uyku bozukluğuna bağlı olabilir.
Sportif performans sirkadyen sistemle aydınlık-karanlık süreçleri arasında oluşan bir desenkronizasyon nedeniyle ortaya çıkmaktadır.


Sportif Performansın Srikadyen Ritmi Var mıdır?

Pek çok yazar böyle bir ritim olduğunu savunmuşlardır, ancak şu faktör göz önüne alınmadan bunun doğruluğunu tartışmak pek doğru olmaz.

a) Beslenme durumu; yemek saatleri ile birlikte değişen kas glikojen miktarları genellikle sabah saatlerinde alınan kafeinin etkileri gibi hususlar dikkate alınmalıdır.
b) Eklem katılığı,genellikle uyku sırasında hareketsiz kalan eklemler gün boyunca açılır ve akşam saatlerinde eklem mobilitesinde artış görülür.
c) Uyku ataleti, günün saatinde olursa olsum uyandıktan hemen sonra hareket etmekte bir isteksizlik olur
d) Sporcular genel olarak saatlerine denk gelen karşılaşmalarda daha başarılı olurlar.
e) Yarışma öncesi dinlenmenin olumlu etkileri gösterilmiştir.
f) Çevre ve vücut sıcaklığı; genellikle öğleden sonra hava sıcaklığının biraz arttığı saatlerde performansın daha iyi olduğu ifade edilmiştir. Artık ters yönünde de yayınlar vardır .
g) Motivasyon; bazı çalışmalarda sabah saatlerine motivasyonun düşük olduğu söylemekle birlikte, önemli karşılamalarda bu öngörüşün doğru olmadığı görülmektedir. Ayrıca araştırmalarda sporcuların genellikle isteksiz davranmaları araştırmacılarca iyi bilinen bir gerekçedir.
h) Beklentiler; hem gönüllüler hem de araştırmacıların sabah saatlerinde performansın düşük olacağı yönünde beklentileri olmaktadır.

Yukarıda sıralanan maddeler sporcuların performanslarındaki diurnal değişikliklerin de irdelenmesi gerektiğini düşündürmektedir. Şüphesiz ki sporcuların kendi spor dallarındaki performanslarını iyi bir metodoloji ile incelemek en doğru sonuçları verecektir.

3.1 Spora Özgü Performans

Uzun mesafe koşularda genellikle dünya rekorları akşamüzeri yapılan yarışlarda kırılmaktadır.Ancak buna neden hava durumu olabileceği gibi, finallerin genellerin bu saatlerde koşulması da olabilir.
Yüzme sportif performansın diurnal olup olmadığını değerlendirmede daha iyi bir ortam sağlar. Çünkü kapalı havuzda, su ve ortam sıcaklığı daha az değişkendir.

Baxter ve Reilly, Rohadi ve ark., Conroy ve O’Brien akşam saatlerinde sabah saatlerine göre genellikle daha iyi sonuçlar elde ettiğini rapor etmişlerdir. Ancak spora özgü performansın diurnal ritmi olduğu yine de kesinlik kazanmamıştır. Ayrıca, akşam saatlerinde alınan iyi sonuçlara neden olabilecek pek çok faktör de göz ardı edilmemelidir.

3.2 Laboratuar Deneyleri

Günün farklı saatlerinde, laboratuarda sportif performansı test etmek için yapılmış bir seri çalışma vardır. Bu çalışmalarda maksimum 02 tüketimi, dayanıklılık (yorgunluk zamanı), anaerobik güç ve kapasite kas kuvveti ve dayanıklılık fizyolojik yanıtlar ve sabit bir yüklenmeye alınan yanıtlar değerlendirilmiştir. Tüm bu değerlendirmelerde diurnal bir ritim olduğu yönünde kesin kanıtlar elde edilememiştir.

Uyku Bozukluğu
Sirkadyen sistemle uyku-uyanıklık döngüsü arasındaki desenkronizasyon uyku bozukluğu ile sonuçlandığı bir gerçektir. Uyku bozukluğuna duygulanımda ve performans üzerinde olumsuz etkileri olduğu bilinmekle beraber sportif performansı bozduğu kesinlik kazanmış değildir.Yüksek motivasyon genellikle uyku bozukluğunun yan etkilerinin üstesinden gelmektedir.

SONUÇ
Transmeridyen uzun hava yolculuklarının performansı bozduğu yönünde genel bir kanı vardır. Ayrıca yolculuk sonrası duygulanım ve bilişsel testlerde bozukluk olduğu görülmüştür. Bazı makalelerde transmeridyen hava yolculuklarının sportif performansı bozduğu bildirilmişse de genellikle bilimsel verilere dayanmıştır. Sadece birkaç çalışmada yolculuk sonrası performans değerlendirilmesi yapılmış ve kesin bir sonuca ulaşılamamıştır.

Sağlam bir metodolojiye oturtulmuş çalışmalarla, sportif performansın sirkadyen ritmi olup olmadığı ve hava yolculuklarıyla performansın bozulup bozulmadığı iyi dökürnante edilmelidir. Bunlar yapılanı dek kronoterapötik yönündeki önerilen kabul görmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır.

SHAWN D. YOUNGSTEDT ( Psikiyatri Departmanı, California Üniversitesi),
PATRİCK J. O CONNER (Egzersiz Bilimleri Departmanı. Georgia Üniversitesi)