Ayak bileği anatomisi

[binali]

Reklam Alanı

AYAK BİLEĞİ ANATOMİSİ

Ayak bileği üst üste iki eklem bulunan karmaşık bir yapıdır. Gerçek ayak bileği eklemi , tibianın dış ve üstten, fibulanın (baldır bölgesinde tianın arka-dışı boyunca uzanan ince kemik) dıştan oluşturdukları yatakla talusun (ayak bileği kemiklerinin en üstte olanı) yuvarlak tavanı arasındaki eklemdir. Ayak bileğinin yukarı ve aşağı hareketlerine izin verir. Eklemlerden altta olanı topuk kemiği (kalkaneus) ile talus kemiği arasındaki subtalar eklemdir. Hareketi son derece kısıtlıdır ve ayağın yanlara hareketine izin verir.


Eklem içi tüm kemik yüzeyler eklem kıkırdağı ile kaplıdır. Ayak bileğinin sabitliğini bağlar sağlar. Dış yan bağlar ayak bileğinin dış yanında bulunarak bileğin içe doğru hareketini engeller. Anterior talofibuler bağ fibula ile talusu bağlar ve dış bağların en sık yaralanıdır. İç yan bağlar (deltoid bağ) iç kısımda bulunur ve ayak bileğinin dışa dönmesini engeller. Ayrıca eklem seviyesinin hemen üzerinde tibia ile fibula syndesjos denilen bir bağla bağlıdır ve bu bağ yüklenme sırasında iki kemiğin birbirinden açılmasını engeller. Ayak bileği cerrahisinde tedavisi çok önemli bağlardandır.


Ayak bileğinin 4 yanı boyunca uzanan tendonlar bileğin sabit kalmasına yardımcı olurken, adeleri ile ayak bileği hareketlerini-zıplama gibi- yönetirler

TARSAL TÜNEL SENDROMU

Tarsal tünel sendromu posterior (arka) tibial sinirin topuğun iç yanındaki çıkıntının hemen altında flexor retinakulum altındaki dar tünelde sıkışmasıdır. Eldeki karpal tünel sendromunun ayakta görülen şeklidir. Tarsal tünel; topuğun iç malleolunun (çıkıntı) hemen altından geçer. Tarsal tünelden posterior tibial sinirin yanısıra, ayak baş parmağına ve parmaklara fleksiyon (bükülme hareketi) yaptıran kasların tendonları da geçer.




Kırık sonrası kemiklerde şekil bozuklukları, alçılama, kaslarda ve tendonlarda kalınlaşma ve tendinitler bu tüneli daraltarak siniri sıkıştırır. Hastalar çoğunlukla ayak parmaklarında, topukta ve ayak tabanında yanıcı ağrı duyar. Ağrı gece uykudan uyandırabilir ve baldırlara vurabilir. Medial malleol (topuk iç çıkıntısı) arkasındaki çukurluğa bastırılırsa şiddetli ağrı olur. Ayak baş parmağı ve diğer parmakların hareketinde güçsüzlük olabilir.
Hastalık plantar fasiit, topuk dikeni, damar hastalıkları ve siyatalji (bel fıtığı yada kireçlenmelere bağlı bacak ağrısı) ile karışabilir. Kesin tanı EMG ile konur. EMG de sinir iletim hızı azalmıştır.


Tedavisinde lezyon bölgesine kortikosteroid enjeksiyonu yapılır, ancak hastaların çoğunda cerrahi olarak sinirin serbestleştirilmesi ve basının ortadan kaldırılması gerekir

AYAK BİLEĞİ BURKULMALARI

Ayak bileği burkulmaları; ayak bileği eklemlerini bir arada tutan bir veya birden fazla bağın zorlanması ya da kısmen yırtılması sonucu olur.
Ayak bileğindeki burkulmalar sonucu ayak bileğindeki eklemlerini bir arada tutan bağların birinde veya bir kaçında zorlanmalar, yırtılmalar hatta kopmalar olabilir. Ayak bileği burkulmaların çoğu ayak bileğinin içe doğru dönmesiyle oluşur ve bu durumda ayak bileğinin dış tarafındaki bağlar ( ligamentler ) etkilenir. Ayak burkulmaları hemen hemen herkesin başına gelen bir olaydır ve hastaların büyük çoğunluğu önemli bir problem olmadan iyileşir.



Nasıl teşhis edilir :
Ayak bileği burkulmalarında burkulma esnasında bir çıtırtı sesi, bir yırtılma hissi duyulur, üzerinde yürümekle ağrı olur. Ayak bileğinin dış yanında hafif bir şişlik olur ve 24 saat içinde o bölgede morarma olur.

Nasıl tedavi edilir :
Tedavide ayak bileğindeki şişlik izlenmeli eklem iyileşinceye kadar korunmalıdır. Tedavide ilk yapılması gereken buz uygulanmasıdır. Bir naylon poşete konulan buzlar ince bir havluyla zedelenen bölgeye günde 3-4 defa 10-20 dakika süreyle uygulanır. Eklem ilk 1-2 gün içinde tam dinlendirilmelidir. Bunun için hasta tarafa bir baston alınabilir. Ayrıca bu bölgeye bir bandaj veya ayak bileğinden de sıkıca bandajlanmalıdır. Bunun için havalı splintlerde kullanılabilir. Burkulan ayak bileği yükseltilmelidir. (Buz, istirahat, bandaj, yükseltme, BEBY )


Tedavide bundan sonraki aşama ise ayak bileğinin aşırı hareketleri önleyerek daha sonraki burkulmalardan korumaktır. Bunun için bandaj, splint, ya da braceler kullanılabilir.


Uzun süren bazı lezyonların tamamen iyileşmesi için fizik tedavi, hatta tendon kapmalarında cerrahi müdahale gerekebilir. Ayak bileği incinmesi geçiren kişi bir sporcu ise iyi bir rehabilitasyon programı yapılmalıdır. Eğer bütün bu tedbirlere rağmen şişlik ve ağrı devam ediyor 8-10 günde şikayetlerde azalma olmuyorsa durum ciddi olabilir. Bu durumda MR veya US la daha ileri bir değerlendirme yapılmalıdır.

PES PLANUS ( DÜZ TABANLIK )
Çocukluk döneminde aileyi en çok rahatsız eden olaylardan biride çocuklardaki ayak sorunlarıdır. Bunların başında düz tabanlık gelir. Yürümeye başlayan çocukların ayakları genellikle tombul görünümlüdür ve ayak tabanında kavis görülmez. Vücut ağırlığını yere aktaran ayaklar çocuklarda, çok önem taşır. Çocukların % 70 sinde düztabanlık vardır. Çocuklar genellikle tabanları düz olarak doğarlar. Erişkinlerde de görülen bir durumdur. İki tipi vardır; 1. Esnek yani ayak havada iken kavisi görülür, ayak yere basınca taban düzleşir, zararsız düz tabanlıktır. Zaman içinde düzelir.

2. Kalıcı yani ayak kavisi ayak yere basarken ve yerden kaldırınca değişmez.

Aile üyeleri (anne, baba, dedeler) ayağın bu görüşünden rahatsız olurlar. Birçok çocuk bu bulguyla herhangi bir problemle karşılaşmadan büyür.

BELİRTİLER NELERDİR?
<UL>
>Yere basınca ayak tabanı düzleşir
>Ağrısızdır,
>Herhangi bir problem olmadan spor yapar, oynar,
>Zaman içinde düzelir, bir müdahale gerekmez,
>Bazı çocuklarda koşarken ayaklarının takılması ve düşme olabilir.
>Bazı çocuklarda ayaklarda içe basma ile birlikte görülebilir.
>Arkadan bakıldığında topuklarda dışa dönüklük olabilir. [/list]TEŞHİS
<UL>
>Çocuk ayak ucunda ve topukta yürütülür.
>Islak ayak testi
>Özel podoğraf
>Bilgisayarlı metot [/list]Doktora götürdüğünüz zaman taban düzlüğünün kalıcı (rijit) olduğu veya topukta sertliğe bağlı olarak mı geliştiği araştırılır. Bazı düztabanlıklar çeşitli kas ve sinir hastalıklarına bağlı gelişebilir(bunlar daha ciddi problemlerdir). Bazı nörolojik hastalıklarda düztabanlık vardır veya ailede başka düztaban olup olmadığı araştırılır.

TEDAVİ Bazı hekimler düz tabanlığı, ayakkabı tabanlık veya bir takım özel kalıplarla tedavi etmeyi denerler. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki bu tedaviler çocuk ayağının normal gelişimini etkilemez ve ayak istediği gibi gelişir. Bu tip tedaviler sadece aileyi tedavi eder aileyi değil.

Eğer çocuk spor veya aşırı hareket yaptığı zaman ağrıyla oturuyor veya yorgunluk hissi oluyor ve kucağa alınmak istiyorsa germe egzersizi önerilir. Eğer egzersize rağmen ağrı ve gerginlik devam ediyorsa o zaman tabanlık önerilir. Çok çeşitli tabanlıklar vardır, yumuşak, sert gibi. Bu tabanlıklar çocuğun şikayetlerini geçirdiği gibi ayakkabı ömrünü de uzatır. Nadiren bazı vakalarda topukta aşırı gerginlik olan çocuklarda fizik tedavi ve alçı tedavisi gerekebilir. Yaş ilerlediğinde düz tabanlık sertleşirse (kalıcı hal aldıysa) yani ayak yerden kalktığında kavis oluşmuyorsa ağrı, yorulma ve şekil bozukluğu ilerleyici ise cerrahi tedavi denenebilir. Büyüme çağında problem olmayan ayaklar bazen ileri yaşlarda kişiye sorun oluşturabilir. Ağrı, şekil bozukluğunda artma, ayakkabının çabuk deforme olması gibi. İleri yaş düz tabanlıklarını çocukluk çağında olanlardan farklı değerlendirmek gereklidir

PES KAVUS (PENÇE AYAK - ÇUKUR AYAK )

Bu rahatsızlıkta düz tabanlığın tersine, burada ayağın iç yayının fazla eğimli ve dikliği söz konusudur. İleri olgularda, ayak kısalabilir ve parmaklarda yere doğru büküktür. Pes kavus, genetik olarak geçebileceği gibi, nörolojik bazı hastalıklar sonucu da görülebilir. Çoğunlukla, bir belirti vermese de uzun mesafe koşusu ya da yürüyüşlerden sonra ayakta yorgunluk ve ağrılar olur. Ağrı en çok parmakların yere değen taban kısımlarındadır. Özel ayakkabılar, bükük parmakları geriye çekip geren ateller ve parmak altlarına yerleştirilen metatars yastıkları tedavinin ana parçalarıdır. Çok ileri olgularda, cerrahi yolla bükük parmakların düzleştirilmesi ve ayak tabanını gerip eğimi fazla artıran plantar fascianın kesilmesi yoluna gidilir.





PLANTAR FASİİT ve TOPUK DİKENİ

TOPUK DİKENİ ( EPİN KALKENEİ ) :
Topuk dikeni çok yaygın bir sorundur. Topuk kemiği altında yani ayak tabanında bir kemik uzantısı oluşur. Bu uzantı ya da diken, sert tabanlı ayakkabılarla sert zeminlerde yürüyüp koşma sonucu yada artrozu olan ileri yaşlardaki kişilerde sıklıkla görülür. Ayrıca aşırı kilolularda, uzun süre ayakta durarak çalışanlarda ve bazı romatizmal hastalıklarda görülür. Ayak tabanında topuk üzerine bastırıldığında ağrı vardır.


Tedavide ortası delik topuk tabanlığı, ya da ayakkabının topuğunnu altına gelen kısmın oyulması, ağrı kesici ve enflamasyon dindirici antiromatizmal ilaçlar ve bunlara rağmen ağrı geçmezse, topuğa, kemik çıkıntısının olduğu bölgeye kortizon enjeksiyonu yapılır. Yine geçmez ise ameliyatla bu çıkıntı alınır.

PLANTAR FASİİT
Bu rahatsızlığı olan kişiler, uzun bir dinlenme süresinden sonra örneğin, sabah kalktıklarında ilk adımlarını atarken daha fazla olan, yürüdükçe azalan ancak, günün ilerleyen saatlerinde ayakta dururken yine artan topuğun tabanından ayağın iç kısmına doğru yayılan bir ağrı duyarlar.


Ayak tabanında ve deri altında, topuktan başlangıç alıp parmaklara dek uzanan yelpaze tarzında bir kalın lif tabakası vardır. Bu tabakaya plantar fasiya denilir. Bu fasiyanın asıl fonksiyonu, kas ve kemikleri korumanın dışında, ayağa, yandan baktığınızda iç tarafındaki eğimi vermektir.


Her yaşta görülebilir, ayak tabanına gelen ve sık tekrarlayan travma, spor aktiviteleri, aşırı yürüme ve ayakta kalmayı gerektiren işlerde çalışanlarda görülebileceği gibi, kilolu ve ileri yaşlardaki kişilerde daha sık ortaya çıkar. Genellikle topuk dikeni ve plantar fasiit birlikte görülür.


Tedavide, topuğa ortası delik tabanlık, eğer ayak tabanında düzlük varsa, plantar fasia üzerindeki gerginliği azaltmak amacı ile, özel aletler ve evde plantar fasiaya yönelik germe egzersizleri verilir. Israr eden ağrılarda plantar fasia ve topuğa tabandan kortizon enjeksiyonu yapılabilir.





KOŞUCU BACAĞI (SHIN SPLINTS, MEDIAL TIBIAL STRES SENDROMU)

Sert zemin, ağır antrenman, kötü ayakkabı, kötü koşu tekniği (ayak parmak ucunda koşmak gibi), ayak taban anatomisindeki bozukluklar gibi nedenlerden dolayı kemik zarının iltihabi reaksiyonu ile karakterize bir durumdur. Alt bacak iç-ön bölgede yer alan tibia kemiğinin alt yarı bölgesinde ağrı en belirgin sorundur. Ayak parmakları veya ayak aşağıya doğru büküldüğünde, aktiviteler sırasında ağrı oluşur. Dinlenmek, soğuk uygulamak öncelikli yapılması gereken uygulamalardır. Yukarıda bahsedilen nedenlerin ortadan kaldırılması gerekir. Uzman bir hekimin değerlendirmeleri ışığında tedavinin şematize edilmesi gerekir.



HALLUKS VALGUS

Ayak başparmağı diğer parmağın üstüne bindiğinde bunyon oluşur. Bu durum, halluks valgus (Latincede çarpık anlamına gelen valgus ve ayak başparmağı anlamına gelen halluks sözcüklerinden gelir) denilen kalıtımsal bir özelliğin sonucudur ve ayakta şekil bozukluğu-na neden olur. Ayak başparmağının ayağa birleştiği bölüm, ayağın normal profilinin dışına taşarak, bunyon denilen çıkıntıyı yapar. Bunyon sürekli sürtünmeye maruz kaldığı için, bu bölgedeki deri zamanla kalınlaşır.

Belirtiler
<UL>
>Ayak başparmağının ayağa birleştiği bölümde kemiksi bir çıkıntı
>Ağrı ve hareket kısıtlılığı da olaya eşlik eder [/list]Bu hafif ancak yaygın sorun kadınlarda daha sık görülür. Bazı kişiler genetik olarak bunyona eğilimli olsa da, daha çok yüksek topuklu ve sivri burunlu dar ayakkabıların giyilmesi sonucu oluşur.

Teşhis
Doktorunuz teşhisi doğrulamak için birkaç açıdan röntgen çektirebilir.


Bunyon genellikle hafif bir rahatsızlığa neden olur. Bununla birlikte, bunyona bursit ya da osteoartrit eşlik ederse ağrı ve eklemde katılık oluşabilir. Bunyon ayağınıza uygun ayakkabı bulmanızı zorlaştırabilir ve uygun ayakkabıların dış görünüşü de hoşunuza gitmeyebilir. Eğer ağrınız olursa, doktorunuza başvurun.

Tedavi
Ayağınıza iyi uyan ayakkabıların kullanımı çoğu kez en iyi çaredir ve bunyonun yarattığı rahatsızlığı önleyebilir. Eğer bursit gelişirse, eski bir ayakkabının bunyonun üstüne gelen bölümünde açılacak bir delik rahatlama sağlayacaktır.


Bunyonun üstüne konacak yumuşak bir yastıkçık yararlı olabilir. Bazı nadir durumlarda fazla kemik dokusunu çıkartmak ve kemiğe eski biçimini vermek için ameliyat yapılabilir.

AYAK VE AYAK SAĞLIĞINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Ayak bileği burkulmaları:
Vücudumuzun yerle olan ilk teması olan ayağımız aslında tarak kemiklerinin de sayesinde yelpaze gibi açılarak dengeli ve eşit bir yük dağılımı sağlar. Liflerin kusursuz mimarisi ile de hareket halinde iken de bir bütünlük oluşturur. Ayak bileğinin özellikle her 2 yanındaki bağlar en sık yaralanan yapılardır. Yaralanma günün her saatinde olabilir. Sıklıkla futbol oynarken, yüksek topuklu, kalın tabanlıklı ayakkabılarla dikkat edilmeden yürürken meydana gelmektedir. Şişlik, ağrı, basamama ile başlayan yakınmaların sebebi vakit geçirilmeden hekime danışılmalıdır.

Doğru olmayan, tam yapılmayan tedaviler sık çıkığa ve burkulmaya sebep olurlar. Bu durum üzerinde durulması gereken ileride kireçlenmeye ve güçsüzlüğe yol açabilecek bir sağlık sorununu oluşturur.

Ayaklarda şekil bozuklukları: Ayak vücudun yüküne hareket veren bir organdır. Hareketleri ile olduğu kadar hareketsiz kaldığı anlarda da görev yapar. Şekil bozukluğu sadece kozmetik değil, ortopedik bir sorunudur. Sıklıkla parmakların üst üste binmesi karşılaşılır. Başparmağın iç tarafta belirginleşmesi ve 2. parmağa yaklaşması, üstüne binmesi şeklinde ifade edilecek şekil bozukluğu en sık karşılaşılan hastalıktır (hallux valgus).

Bu hastalıkta başparmak kendi ekseni etrafında dönmekte ve üzerine düşen yükü kaldıramamaktadır. Buda ayağın itiş gücünü azaltmakta dengemiz yük dağılımına ve ileride kireçlenme ve ağrıya yol açmaktadır.

Çekiç parmak: Parmakların yere paralel değil de dikey konumda olduğu durumdur. Genelde sıkı ayakkabı giyilmesi nedeniyle oluşur. Hastalar daha ziyade nasır yakınmaları ile hekime başvururlar.

Topuk ardında çıkıntı: Bu hastalıkta ökçesi yüksek ve sıkı ayakkabı giyen hanım ve beylerde ağrı ve nasır yakınması ile başvurmaktadırlar. Ön ayağın içe yada dışa dönük olması az da olsa rastlanan şekil bozukluklarıdır.

SAĞLIKLI AYAKKABI SEÇİMİ

Ayaklarınız günlük etkinliklerinizde bile yeterince yük altına girmektedirler. Spor yaparken beden ağırlığınızın 3-4 katı fazlası ayaklarınıza yük olarak biner. Bu nedenle spor sırasındaki kullanacağınız en önemli giyim eşyası spor ayakkabınızdır.

Seçeceğiniz ayakkabı ayağınıza iyi oturmalıdır. Ayağınızda bulunan 26 kemik ve bunlarla ilişkili eklem ve bağlar ayağınızda bir uzunlamasına, bir de enlemesine kemer (ark) oluştururlar. Ayakkabınız bu kemerleri iyi desteklemelidir.

Ayağınızda bir sorun ya da eski bir yaralanma varsa, hekiminize danışarak tabanlık ya da ortotik kullanılarak spora bağlı muhtemel sorunlarınız engellenebilir.

Ayakkabının tabanı spor sırasında maruz kalınan darbe ve basıncı emebilme özelliğine sahip olmalıdır. Diğer yandan dayanıklı da olmalıdır. Tabanda tırtıllar varsa, bunlar uzun olmamalıdır ve tüm ayakkabı tabanına yayılmalıdır. Ayakkabının ön ucu esnek ve yumuşak olmalıdır. Koşu sırasında ayak parmaklarının bükülmesine izin vermelidir. Ayakkabının ucu en az 45 dereceye kadar bükülebilmelidir. Tabanın orta kısmı ise bükülmemelidir. Ayakkabının topuk kısmı ise yumuşak ve kalın olmalıdır ve darbeleri rahatça emebilmelidir; ayrıca ayak tabanını iyice sarıp hareketini engellemelidir. Böylece burkulmalar ve su toplanması engellenmiş olur. Topuktan yukarıya doğru aşil kirişini koruyucu bir yastıkçık bulundurmalıdır.

İç tabanı arkları desteklemelidir ve taban özellikle parmakların bulunduğu uç kısmında yukarıya doğru kalkıp, ayak parmaklarını yandan sarmalıdır. Böylece nasır ve diğer parmak zedelenmeleri engellenmiş olur.

Ayakkabının sayası hareketli ve sağlam olmalıdır. Ayağınızın solumasına izin vermelidir. Ayağı iyi sarıp, burkulmasına izin vermemelidir. Bazı spor türlerinde (örn. Basketbolde) ayak bileğini de kapsaması arzu edilir.

Ayakkabının dili ve kenarları yumuşak kauçuklu olmalıdır. Bağcıkların ayak bileği hareketini fazla engellemeden, mümkün olduğunca yukarıda bağlanması arzu edilir. En uygun ayakkabı ayağı sıkmadan, sıkı biçimde ayağa oturanıdır. Ancak ayak parmaklarınıza da yeterince hareket olanağı sağlamalıdır. Birinci ayak parmağı ile ayakkabı ucu arasında 1 cm'lik boşluk olmalıdır.

Ayakkabılarınızı uzun ömürlü olmaları için çorap ve ayakkabılarınızı sıkça değiştirmelisiniz, ayakkabılılarınızı temiz tutup, dinlendirmelisiniz; onları kalıba almalı ve doğal koşullarda kurumalarına izin vermelisiniz (güneşte ya da ocağın karşısında kurutmayın çünkü derinin setleşmesine neden olur). Ayakkabının iç tabanı erkenden yıpranacağı için, onu değiştirmenizde yarar vardır.

Ayakkabı alırken, sporda giyeceğiniz çoraplarla ve öğleden sonra deneme yapın. Hatta mağazanın içinde yürüyerek ya da koşarak ayakkabının uygunluğuna bakın. Yapacağınız spor türüne uygun ayakkabılar bulunur. Örneğin koşacaksınız topuk tabanı kuvvetli, tenis oynayacaksanız yanları destekli, yürüyecekseniz tabanı sert, iç tabanı yumuşsak ve katı topuk desteği olan bir ayakkabı önerilir Size.

Düzenli spor yaptığınız durumda, ayakkabınız 6-9 ayda aşınacaktır. Bunun için aşınmalara dikkat edin, çünkü bunlar yaralanmalara ve ağrılara neden olabilirler. Ortalama 750-800 km'lik bir koşu mesafesinden sonra aşınmalar had safhaya ulaşır.

Doç.Dr.Turan USLU